Chuyện về BA

Lâu nay tôi không nhớ chuyện gì để viết, mặc dầu chuyện về cuộc đời của BA cũng dài đến 95 năm...
Ở Dran (Đơn Dương ) là cuộc đời BA mới bắt đầu năm 1946..(Tôi nhớ được vậy vì Phượng sinh năm 1947), ba ở tù tại nhà lao DRAN.

Hình như mỗi cuối tuần, hay ngày nào đó trong tuần tôi được tới thăm ba trong nhà tù. Nhà tù là cuối phố phía bên kia đường, tôi không hiểu sao má tôi cũng thuê được một căn nhà của AVIA (chủ là người PHÁP), lúc bấy giờ hình như Má đi buôn légumes ở QUẢNG LẠC, mỗi ngày đi vào vườn người ta, mua rau đậu rồi gánh về bán cho mấy xe lớn chở hàng đi SÀGÒN thì phải .

Tôi được đi thăm ba, nhưng còn thích hơn là được tới nhà CÔ COURTEAU một cô lai đẹp lấy chồng tây, mà ông này hình như là chef ngục, được cô cho ăn một diã cơm với RAGOUT mà ở nhà má chưa bao giờ biết nấu .Tôi nghĩ về sau má biết nấu cơm tây là nhờ học của mấy bà vợ Tây.

Khi ba được ra tù thì ba xin làm cai lục lộ, mà nhân công lúc bấy giờ chỉ là người THƯỢNG, người KOHO, BANA, tôi không thấy có người VN đi làm, người ta gọi là làm xâu .
Tôi không nhớ rỏ ba làm con đường nào trước, vì làng tôi ở là coi như trung tâm của 3 con đường .
- Một đường đi lên DÀLẠT
- Một đường vô M'LON sau gọi là THẠNH MỸ
- Một đường xuống KRONGPHA.

- Tôi nghĩ là Ba làm đường đi Krongpha đầu tiên, Vì đường này đi xuống SUỐI CÁT và rẽ qua mặt là con ĐƯỜNG MỚI (nhà của LÊ ĐÌNH SÁU bạn học cùng lớp với tôi thời TIỂU HỌC )
Ba tôi đi làm bằng xe của Ty Lục Lộ (sau gọi là Ty Công Chánh) có khi là xe của ba tôi.,chỉ thấy chở một lô người, chiều về thả xuống.
Tôi chỉ nhớ một lần khi ba làm tới ĐÈO NGOẠN MỤC (belle Vue) hay còn gọi là ĐÈO EO GIÓ, thì khánh thành đoạn này và khách khứa có lẽ là do TY LỤC LỘ mời, từ Đalạt xuống rất đông cả các ÔNG BÀ DELEGUÉ, nói chung là cả TÂY và VIỆT .Tôi nghe mọi người gọi má tôi là Mme Châu.
Tôi thì hồi đó cở 5,6 tuổi chỉ biết là được đi theo và được ngồi với má tôi ăn uống với mọi người .

- Con đường thứ 2 là đường vô LỌN (M'LON). Đây là đường giao thông với SAIGÒN. Các làng chở rau cải về Saigon bán. Hàng ngày có rất nhiều chuyến convoies từ Saigon ra, chở hàng hoá, chở hành khách, chở lính.....
Từ nhà tới cây số 2 có một hầm đá, tôi và 4 đứa bạn THƠM, THÌN, LẸT thỉnh thoảng mỗi buổi trưa, trước giờ đi học chở nhau trên một chiếc xe đạp 4 mạng đi vô cây số 2 hái ổi rồi mới về đi học.

Một thời thật vui vẽ êm đềm, nhớ lại là như mọi người hiển hiện trước mắt, một đứa đứng đạp là tôi, một đứa ngồi trên yên, 2 đưá sau porte  bagage..vậy mà cái xe đạp cũng chịu nổi....

Đường xe lửa (Chemin de fer) Từ PhanRang - Dran - Dalat

Phía sau lưng nhà tôi là đường xe lửa. Phía giữa nhà và đường xe lửa là sình lầy, và nhờ đó má tôi mới nói ba khai khẩn vùng đất sình để trồng xà lách xon (cresson) . Khi xà lách lên xanh um , 4,5 ô vuông, mỗi ô độ 20 - 25m2 là có người đến commande mấy giỏ đem đi Saigon, má tôi có khi phải lội xuống bùn cắt, khi má bước lên tôi thấy có con đỉa đeo nơi bắp chân cắn chảy máu...nhưng má vô nhà rửa thuốc tím sạch rồi thôi!
Đây cũng là nguồn thu nhập phụ thêm với ba tôi, về sau ba tôi thuê người THƯỢNG cắt xà lách má tôi khỏi xuống bùn nữa. Có lẽ vì làm con đường M'LON nên ba mới tìm được một rừng củi dẽ và làm lò than ở đó.

Tôi được chở vô đó chơi và coi cách đốt than, mới đầu chưa đủ phương tiện, nên đốt lò bộ . Đào một cái hầm, rồi chất củi ngang dọc dưới đó, xong lấp lại bằng đất sét. Tôi không biết phải đốt trong bao nhiêu ngày, thì củi cháy thành than .  Khi lò tắt, đợi nguội lấy lên. Nhân công cũng người THƯỢNG và ba tôi có mướn ông cai người VN. Tôi nhớ là ông CAI ĐƯỜNG.

Tôi cũng có vài kỹ niệm với lò than này, cuối tuần là ba tôi chở cả nhà vào lò than chơi vừa coi họ lấy than ra. Ở phía trước nhà có một lùm cây, có một cây me cút, tôi không biết ai đặt tên vậy, trái me tròn như trái chùm ruột chua chua chát chát .
Xe vừa tới nơi là tôi leo ngay lên cây ngồi chỏm ngỏm tìm hái me. Có khi má tôi không biết tôi ở đâu, đi tìm, gọi om sòm...vì ở đây còn rừng rú và ban đêm thì có cọp về.  Con chó FIFI tôi rất qúi, khi đem vào đây nuôi đã bị cọp về bắt đi mất.
Về sau phát triển hơn thì xây lò bằng ximăng và ba tôi đem các cháu ở ngoài làng MỸ CHÁNH vào làm việc có anh DẠY và anh THÀNH.

Chiếc xe mà ba tôi tự ráp ra đầu tiên, bây giờ có khi dùng chở than lên DÀLẠT bán cho trường LYCÉE YERSIN DALAT. Má tôi cũng học lái xe, nhưng chưa tới đâu thì bỏ cuộc, vì nhiều lí do.
Khi phải chở nhiều tấn than thì phải mua một chiếc xe camion bự hơn. Đó là thời kỳ làm ăn phát triển nên mới có tên THANH TÀI.

SUỐIKIẾT